ถาม       วิธีการเลือกแปรงฟัน จะมีหลักในการพิจารณาอย่างไร 
ตอบ      ลักษณะของแปรงสีฟันที่ดี ควรพิจารณาที่ด้ามแปรง ควรเป็นด้ามตรง ไม่จำเป็นต้องมีการหักมุม และควรมีขนาดที่ยาวพอเพื่อสามารถจับได้อย่างมั่งคง 
หัวแปรงควรมีลักษณะมน และมีขนาดเล็กพอเหมาะที่จะเข้าทำความสะอาดได้ทุกบริเวณในปากได้อย่างมีประสิทธิภาพ 
ขอแปรงควรใช้ชนิดที่ทำด้วยไนล่อน และเป็นขนแปรงแบบอ่อนนุ่ม(soft) หรือ อ่อนปานกลาง(medium) ขนแปรงที่แข็งอาจทำอันตราบต่อเหงือก และทำให้ผิวฟันสึกได้ นอกจากนี้ ปลายของขนแปรงควรได้รับการมนปลายอย่างเรียบร้อย โดยอ่านตรงข้างกล่องบรรจุแปรง ส่วนมากแล้วจะเขียนบอกเอาไว้ ขนแปรงที่มนจะช่วยป้องกันไม่ให้ไปบาดเหงือกได้ง่าย
ลักษณะขนแปรงควรเป็นกลุ่ม ๆ มีขนาดของขนแปรงประมาณ 3-4 แถว ๆ ละ 6-10 กลุ่ม ความยาวประมาณ 10.3 มิลลิเมตร หรือ ประมาณ 1 เซนติเมตร 
หน้าตัดของแปรง ควรเป็นหน้าตัดเรียบธรรมดา 
โดยสรุปแล้ว ควรเลือกแปรงด้ามตรง ขนแปรงหน้าตัดตรง โดยมีจำนวนกลุ่มของขนแปรงตามขนาดที่พอเหมาะกับช่องปากของแต่ละคน 

ถาม       แปรงที่ออกแบบใหม่ ๆ ออกมามากมาย มีข้อดีกว่าแปรงปกติหรือไม่ 
ตอบ      แปรงที่ออกแบบใหม่ที่แตกต่างจากแปรงปกตินั้น บางอย่างเพื่อแปรงให้ถึงส่วนที่มักจะแปรงไม่ถึง แต่ในขณะเดียวกันก็อาจแปรงด้านปกติได้ไม่ดีนัก ดังนั้น จึงควรใช้แปรงปกติธรรมดาก็พอ แต่เน้นให้แปรงฟันอย่างถูกวิธี เพราะแปรงด้ามตรงธรรมดา ถ้าใช้การแปรงฟันที่ถูกวิธีแล้วก็จะสามารถทำความสะอาดทั่วถึงดีอยู่แล้ว 

ถาม       เราควรจะเปลี่ยนแปรงสีฟันเมื่อใด 
ตอบ      การจะเปลี่ยนแปรงสีฟันเมื่อใดนั้น ให้พิจารณาจากขนแปรงเมื่อขนแปรงเริ่มบานแล้ว ก็ควรจะเปลี่ยนทันที เพราะขนแปรงที่บาน แตกแถวออกมา จะไปบาดเหงือกได้เมื่อนำไปแปรง การที่ขนแปรงบานส่วนหนึ่งมาจากการที่เราแปรงฟันแรงเกินไป ถ้ารู้สึกว่าขนแปรงบานเร็ว ก็ต้องพิจารณาดูว่า เราแปรงฟันแรงเกินไปหรือเปล่า ถ้าใช่ ก็ต้องแปรงให้เบาแรงลง ในอีกกรณีหนึ่ง บางท่านแปรงฟันอย่างถูกวิธี ขนแปรงไม่บาน ในกรณีปกตินี้ ควรเปลี่ยนแปรงสีฟันประมาณทุก 3 เดือน 

แหล่งภาพจาก YouTube

ถาม       การแปรงฟันที่ถูกวิธีทำอย่างไร 

ตอบ      วิธีการแปรงฟันที่ถูกวิธีสามารถทำได้โดย วางขนแปรงที่ระหว่างรอยต่อของขอบเหงือกกับฟัน เอียงขนแปรงประมาณ 45 องศา แล้วกดขนแปรงเบา ๆ จากนั้น ขยับแปรงในแนวราบเป็นระยะสั้น ๆ เกือบจะอยู่กับที่ประมาณ 6-8 ครั้ง แล้วจึงปัดขนแปรงเข้าด้านที่ใช้บดเคี้ยว ถ้าเป็นฟันบนก็จะปัดลง ถ้าเป็นฟันล่างก็จะปัดขึ้น ควรแปรงซ้ำบริเวณเดิม ประมาณ 6 ครั้ง แล้วจึงขยับไปแปรงในบริเวณถัดไป โดยวางแปรงเหลี่อมกับบริเวณที่ทำไปแล้วเล็กน้อย แปรงลักษณะนี้จนครบทุกซี่ทั้งด้านแก้มและด้านลิ้น ควรแปรงฟันอย่างเป็นระบบ เพื่อให้ไม่ลืมแปรงบางบริเวณไป หลังจากนั้นจึงมาแปรงด้านบดเคี้ยว และท้ายสุดควรแปรงที่ลิ้นเบา ๆ เพราะบนลิ้นของเรามีตุ่มรับรสเล็ก ๆ มากมาย ทำให้เกิดชอกเล็ก ๆ บนลิ้น ซึ่งสามารถเก็บกักเชื้อโรคได้เช่นกัน โดยสรุป ควรวางแปรงเอียง 45 องศาที่คอฟัน ขยับเป็นระยะสั้น ๆ 6-8 ครั้งแล้วปัด ถ้าเป็นฟันบนปัดลง ถ้าเป็นฟันล่างปัดขึ้น

ถาม       จากวิธีการแปรงฟันที่กล่าวมา ทำไมต้องวางแปรงที่คอฟัน 

ตอบ      การวางแปรงสำคัญมากต้องวางที่บริเวณคอฟันเพื่อเป็นการเน้นการทำความสะอาดบริเวณคอฟัน เพราะเป็นบริเวณที่มีการสะสมของแผ่นคราบจุลินทรีย์ที่เป็นสาเหตุของโรคปริทันต์ และการวางขนแปรงบริเวณคอฟันนี้ยังเป็นการช่วยนวดเหงือกด้วย 

ถาม       นอกจากแปรงสีฟันที่ใช้กันทั่วไปแล้ว ยังมีแปรงสีฟันอื่น ๆ หรือไม่ 

ตอบ      นอกจากแปรงสีฟันที่แนะนำไปแล้ว ยังมีแปรงสีฟันชนิดอื่น ๆ เช่น แปรงกระจุกเดียว ลักษณะจะคล้าย ๆ กับแปรงธรรมดา แต่แปรงธรรมดาจะมีขนแปรงหลายกระจุก แต่แปรงชนิดนี้จะมีอยู่กระจุกเดียวตรงปลาย ใช้สำหรับทำความสะอาดฟันที่ซ้อนเก ฟันล้ม นอกจากนี้ยังมีแปรงซอกฟันลักษณะคล้ายกับแปรงล้างขวด แต่ขนาดจะเล็กมากพอที่จะใช้เข้าไปแปรงทำความสะอาดบริเวณซอกฟันได้ ใช้ทำความสะอาดบริเวณซอกฟันในคนที่มีเหงือกร่น หรือ ฟันห่าง 

แปรงสีฟันจำพวกนี้ ท่านสามารถขอคำแนะนำปรึกษาจากทันตแพทย์ประจำตัวของท่านได้ การทำความสะอาดฟันที่กล่าวมาคือ การแปรงฟันธรรมดา และการทำความสะอาดบริเวณซอกฟันด้วยเครื่องมือต่าง ๆ อาจดูเหมือนว่า ต้องใช้เวลามากทีเดียว แต่ถ้าทำจนเคยชินแล้ว จะใช้เวลาทั้งหมดประมาณ 5-10 นาทีเท่านั้นเอง แต่ผลที่ได้รับจะคุ้มค่า คือจะช่วยให้ท่านมีสุขภาพในช่องปากดี ช่วยลดปัญหาทั้งโรคฟันผุและโรคปริทันต์ได้ 

แปรงไฟฟ้า

แหล่งภาพจาก Priceza.com

ถาม       แปรงสีฟันไฟฟ้า ควรใช้หรือไม่ 
ตอบ      ปัจจุบัน มีแปรงสีฟันที่ใช้ไฟฟ้าออกมาจำหน่ายหลายยี่ห้อ หลายแบบ แต่ละแบบก็จะมีวิธีใช้ของแต่ละแบบให้ถูกต้อง จึงจะมีประสิทธิภาพเทียบเท่าแปรงสีฟันปกติแต่โดยทั่วไปแล้ว ทันตแพทย์จะแนะนำแปรงสีฟันไฟฟ้าให้ใช้ในกรณีดังต่อไปนี้ 
- ผู้ที่ไม่สามารถใช้มืออย่างมีประสิทธิภาพ เช่น ผู้ป่วยโรค Parkinson ซึ่งมือจะสั่น ควบคุมมือไม่ได้ หรือผู้ป่วยที่ปวดตามข้อนิ้วมือ เป็นต้น
- ผู้ที่มีความพิการทางมือ หรือ ผู้ป่วยที่ต้องนอนอยู่ในโรงพยาบาลที่ไม่สามารถแปรงฟันด้วยตนเองได้ 
สำหรับผู้ที่ใช้มือได้อย่างปกติ จะไม่แนะนำให้ใช้แปรงสีฟันไฟฟ้า แต่จะแนะนำให้ใช้แปรงสีฟันธรรมดามากกว่า เพราะเราจะสามารถควบคุมแรงที่แปรงในบริเวณต่าง ๆ ได้ดีกว่า จะลดโอกาสที่แปรงจะไปทำอันตรายต่อเหงือกได้ดีกว่า 

ถาม       ยาสีฟันที่มีการผสมฟลูออไรด์ มีผลดีอย่างไรบ้าง 
ตอบ      ในปัจจุบัน ยาสีฟัน ได้รักการปรับปรุงคุณภาพ โดยการผสมสารที่ช่วยป้องกันฟันผุ และโรคเหงือกอักเสบลงไปด้วย ยาสีฟันที่ผสมฟลูออไรด์พบว่าให้ผลดีในการป้องกันฟันผุ ดังนั้นในปัจจุบัน ทันตแพทย์จึงแนะนำให้ใช้ยาสีฟันที่ผสมฟลูออไรด์ แต่มีข้อควรระวังเล็กน้อยโดยเฉพาะในเด็ก คืออย่ากลืนกินยาสีฟันที่ผสมฟลูออไรด์เข้าไป เพราะถ้ามีฟลูออไรด์เข้าสู่ร่างกายมากเกินไป จะทำให้เป็นพิษต่อร่างกายได้ 
ส่วนยาสีฟันที่มีการผสมสารเคมี หรือสมุนไพร เพื่อช่วยบรรเทาอาการอักเสบของเหงือก หรือป้องกันการเกิดคราบหินปูนนั้น ยังไม่มีผลการวิจัยยืนยันได้ จึงยังไม่เป็นที่ยอมรับกันโดยทั่วไป อย่างที่เรียนให้ทราบตั้งแต่คราวที่แล้วว่า โรคเหงือกอักเสบเกิดจากแบคทีเรียในคราบจุลินทรีย์ที่เกาะบนผิวฟัน โดยปกติถ้าเราแปรงฟันได้อย่างถูกวิธี ก็จะเป็นการกำจัดคราบจุลินทรีย์ออกไป เป็นการกำจัดสาเหตุโดยตรง ก็สามารถป้องกันและบรรเทาอาการเหงือกอักเสบได้อยู่แล้ว 

ถาม       ยาสีฟันที่ช่วยแก้อาการเสียวฟัน ไม่ทราบว่าได้ผลหรือไม่ 
ตอบ      อาการเสียวฟัน เกิดจากการที่ผิวเนื้อฟันสัมผัสกับสิ่งแวดล้อมในช่องปาก ทำให้ท่อเนื้อฟันถูกกระตุ้นส่งสัญญาณไปยังเส้นประสาทรับความรู้สึกในฟัน จึงมีการผลิตยาสีฟันที่ช่วยบรรเทาอาการเสียวฟันโดยให้สารเคมีไปตกตะกอนอุดปิดท่อเนื้อฟันนั้น พบว่าได้ผลพอสมควรอย่างไรก็ตาม ผู้ที่มีปัญหาเสียวฟัน ควรพบทันตแพทย์เพื่อตรวจดูว่า สาเหตุเกิดจากอะไร เพื่อที่จะได้รับการรักษาและแก้ไขอย่างถูกต้อง 

แหล่งภาพจาก TSG Club

ถาม       นอกจากแปรงสีฟันแล้ว เราควรใช้เครื่องมือทำความสะอาดประเภทอื่นๆ ร่วมด้วยหรือไม่ อย่างไร 

ตอบ      นอกจากการแปรงฟันแล้ว เรายังควรใช้เครื่องมือไปทำความสะอาดบริเวณซอกฟัน โดยทั่วไปจะแนะนำให้ใช้เส้นใยขัดฟัน (dental floss) ทำความสะอาดบริเวณซอกฟัน หรือส่วนที่อยู่ระหว่างซี่ฟัน โดยการใช้แนะนำให้ใช้นิ้วกลางพันเส้นใย แล้วใช้นิ้วชี้ กับนิ้วหัวแม่มือ ช่วยกดเส้นใยขัดฟันผ่านจุดสัมผัสระหว่างซี่ฟัน และกดให้แนบกับตัวฟันเพื่อนให้ได้พื้นที่ในการทำความสะอาดอย่างทั่วถึงมากที่สุด แล้วกวาดเอาสิ่งสกปรกภายในซอกฟันออกมาทางปลายฟัน

ถาม       เวลาแปรงฟันเรามักต้องใช้ควบคู่กับยาสีฟัน ในปัจจุบันยาสีฟันก็มีจำหน่ายหลายแบบ หลายยี่ห้อ เราจะมีวิธีเลือกใช้ยาสีฟันอย่างไร 

ตอบ      ในการทำความสะอาดฟัน มีวัตถุประสงค์เพื่อกำจัดคราบจุลินทรีย์ที่เกาะอยู่บนผิวฟัน จริง ๆ แล้ววิธีการแปรงฟันอย่างถูกต้องเป็นส่วนสำคัญที่สุด ยาสีฟันเป็นเพียงส่วนที่ช่วยในการทำความสะอาดและขัดพื้นผิวฟันยาสีฟันที่ทันตแพทย์แนะนำคือ ชนิดที่เป็นครีม องค์ประกอบของยาสีฟันทั่ว ๆ ไป ได้แก่ ผงขัด ซี่งเป็นองค์ประกอบสำคัญอันหนึ่งของยาสีฟัน ควรเลือกใช้ยาสีฟันที่มีผลขัดละเอียด ไม่ควรใช้ชนิดที่มีผลขัดหยาบ หรือยาสีฟันที่เป็นผล เพราะผลขัดที่หยาบ จะทำให้ผิวเคลือบฟันและเนื้อฟันถูกขัดจนสึกไป รวมทั้งอาจทำอันตรายต่อเหงือกได้ 

ถาม       ผงขัดที่ใส่เข้าไปทำให้ยาสีฟันมีสีขาวขุ่นขึ้นใช่หรือไม่ แล้วยาสีฟันที่มีลักษณะเป็นเจลใส ๆ หรือเจลสี ไม่ทราบว่ามีผงขัดที่จะช่วยทำความสะอาดหรือไม่ 

ตอบ      มีผงขัดอีกชนิดหนึ่งซึ่งมีลักษณะเป็นเม็ดใส ๆ ซึ่งมีความละเอียดมากและมีคุณสมบัติในการทำความสะอาดฟันได้ดีเทียบเท่ากับผงขัดชนิดธรรมดา นอกจากผงขัดแล้ว ยาสีฟันยังประกอบด้วยสารที่ทำให้เกิดฟอง สารควบคุมความเหนียวข้น สารควบคุมความเป็นกรด-ด่างสารกันชื้น และสารแต่งสี กลิ่น รส

แหล่งภาพจาก ทันตกรรม และ สุขภาพฟัน

ถาม        ยาสีฟันที่โฆษณาว่าช่วยให้ฟันขาวขึ้น ข้อเท็จจริงเป็นอย่างไร
ตอบ       ยาสีฟันที่โฆษณาว่าช่วยให้ฟันขาวขึ้น หรือ สามารถขัดคราบบุหรี่ได้ จริง ๆ แล้ว เป็นยาสีฟันที่ผสมผงขัดมากกว่าปกติ หรือ อาจผสมผงขัดที่หยาบกว่าปกติ ซึ่งจะมีความสามารถในการขัดสูงกว่ายาสีฟันทั่วไป ถ้าใช้ติดต่อกันนาน ๆ จะมีผลให้ผิวเคลือบฟันและเนื้อฟันถูกขัดออกไปมาก ทำให้ผิวเคลือบฟันบางลง และมีปัญหาฟันสึก และเสียวฟันได้ นอกจากนี้ยาสีฟันที่ช่วยทำให้ฟันขาวขึ้นอาจผสมสารเคมีประเภท Peroxide ลงไปช่วยฟอกสีฟันให้ขาวขึ้น ซึ่งการใช้ยาสีฟันประเภทนี้ควรได้รับการแนะนำจากทันตแพทย์อย่างดีก่อนใช้ เพราะสาร Peroxide มีฤทธิ์กัดกร่อน อาจทำอันตรายต่อเหงือก และทำให้เสียวฟันได้ จึงแนะนำให้ผู้ที่มีปัญหาฟันเหลือง หรือฟันที่มีสีน้ำตาล หรือฟันเปลี่ยนสี ว่าควรไปปรึกษาทันตแพทย์ก่อนเพื่อตรวจดูว่าสาเหตุเกิดจากอะไร เพื่อจะได้แก้ไขอย่างถูกวิธี

โดยสรุปแล้วจะแนะนำให้ทำความสะอาดฟันโดยการแปรงฟันอย่างถูกวิธีร่วมกับการใช้เส้นใยขัดฟัน ซึ่งอาจต้องใช้เวลานานชึ้นในการทำความสะอาดฟันและแนะนำให้ใช้ยาสีฟันชนิดครีมหรือเจลก็ได้ ที่ผสมฟลูออไรด์ จะเป็นยี่ห้ออะไรก็ได้ แล้วแต่จะชอบสี กลิ่น รส ของแต่ละแบบ

โดย อาจารย์ทันตแพทย์ สุพจน์  ตามสายลม

อ่านเพิ่มเติมได้ที่ http://www.sktdental.com/knowledge_question13_thai.html