ช่วงเดือนที่ผ่านมาปรากฏภาพ “ผู้หญิง” รายหนึ่งผ่านสื่อระหว่างการเจรจาเพื่อสันติสุขจังหวัดชายภาคใต้ หน้าละม้ายคล้ายกับทีมงาน “ชาญเชาวน์ ไชยานุกิจ” ปลัดกระทรวงยุติธรรม

สืบค้นข้อมูลไล่เรียงกันไป พบว่าเธอ คือ “วันรพี ขาวสะอาด” นักวิชาการยุติธรรมชำนาญการพิเศษ เป็นบุคคลในแวดวงกระบวนการยุติธรรม เป็นข้าราชการสังกัดกระทรวงยุติธรรม ทำงานเกี่ยวกับปัญหาจังหวัดชายแดนภาคใต้มากว่า 12 ปี

สำหรับโปรไฟล์ของ “วันรพี” เพียงแค่ชื่อ ก็เดาได้ว่าเธอต้องเรียนกฎหมายแน่นอน

“เปิ้ล วันรพี” จบนิติศาสตร์มจากมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ทั้งระดับปริญญาตรีและปริญญาโท
มีบุคลิกพูดตรง ชัดเจนสิ่งเหล่านี้จะเป็นเหตุผลหนึ่งที่เธอได้รับบทบาทสำคัญบทโต๊ะเจรจา

มติชนสัมภาษณ์พิเศษ ที่มาที่ไปการเข้าร่วมเป็น 1 ในคณะเจรจาเพื่อสันติสุขจังหวัดชายภาคใต้รวมทั้งร่วมแชร์ประสบการณ์ของหญิงคนนี้

มีโอกาสเข้าร่วมเป็นคณะเจรจาฯได้อย่างไร

คณะเจรจาชุดที่เข้าร่วมมีชื่อเรื่องว่า “คณะทำงานเทคนิคของคณะพูดคุยเพื่อสันติสุขจังหวัดชายแดนภาคใต้” ที่ทุกคนต่างยอมรับว่า การพูดคุยเพื่อสันติสุขเป็นส่วนหนึ่งของทางออกแบบสันติวิธี จึงมีคณะพูดคุยฯ มี พล.อ.อักษรา เกิดผล ที่ปรึกษานายกรัฐมนตรี เป็นหัวหน้าคณะพูดคุยฯ มี พล.ท.นักรบ บุญบัวทองเป็นเลขานุการ และ พล.ท.นักรบเป็นหัวหน้าคณะทำงานเทคนิคด้วย คณะพูดคุยฯจะมีบุคคลจากหน่วยงานต่างๆเข้ามาร่วมด้วย โดย 1 ในโครงสร้างนั้น มีกระทรวงยุติธรรมสมัยนั้นมีนายชาญเชาวน์ร่วมเป็นคณะทำงาน แต่ตอนนี้ด้วยตำแหน่งหน้าที่เปลี่ยนไปปลัดฯชาญเชาวน์ ต้องไปอยู่ร่วมกับคณะอำนวยการพูดคุย มีนายกรัฐมนตรีเป็นประธาน

“ดังนั้นเมื่อเริ่มเห็นรูปร่างโครงสร้างการทำงานของแต่ละส่วนจะตอบคำถามได้ว่าเข้าไปร่วมได้อย่างไร เมื่อตกลงว่ามีการพูดคุย สิ่งที่ตามมาคือต้องมีคณะทำงาน ฝ่ายปฏิบัติ หรือคณะเทคนิคที่เราเข้าไปร่วม จะต้องเป็นคนทำงานหรือระดับผู้ปฏิบัติงานจริงในเรื่องจังหวัดชายแดนใต้ของแต่ละภาคส่วนมาเป็นคณะทำงานเทคนิค มีทั้งหมด 6 คน มีทหาร 3 คน ข้าราชการพลเรือน 3 คน ดิฉันเป็น 1 ในข้าราชการพลเรือน เป็นตัวแทนของกระทรวงยุติธรรมเข้าไปร่วมเป็นคณะเทคนิคเป็นผู้หญิงคนเดียวในคณะทำงาน” วันรพีตอบปนยิ้มอย่างภาคภูมิ

หน้าที่ของคณะทำงานเทคนิคคืออะไร

เตรียมเนื้อหาเพื่อให้คณะพูดคุยฯส่วนใหญ่จะเป็นรายละเอียดประเด็นเอกสารข้อตกลง ความร่วมมือต่างๆที่คณะพูดคุยฯต้องนำไปพูดคุยกับกลุ่มผู้เห็นต่างจากรัฐ คล้ายกับคนรันงานด้านเอกสารประสานงาน กำหนดประเด็นการพูดคุยของทั้งสองฝ่ายการประสานงานต้องเดินทางไปพูดคุยกับกลุ่มเห็นต่างรัฐ หรือปาร์ตี้ B แต่ด้วยข้อจำกัดทำให้ต้องเดินทางไปพูดคุยนอกประเทศไทยโดยมีประเทศมาเลเซียอำนวยความสะดวก

ครั้งแรกที่ไปพบหัวหน้าคณะกลุ่มเห็นต่างจากรัฐ ตื่นเต้น และกังวลหรือไม่

ไม่นะ จำได้ว่าครั้งแรกไปเจอกันที่ประเทศมาเลเชีย ช่วงเวลาไม่นานฝั่งละ 6 คน ครั้งแรกยังไม่ค่อยพูดคุยอะไรกันมาก พอกลับดิฉันเสนอให้พี่ทหารในคณะทำงานเทคนิคว่า น่าจะมีโอากาสพบกันมากกว่า 1 วัน ระหว่าง 2 กลุ่ม ตอนนั้นพูดไปเฉยๆ ไม่ได้คิดอะไรและจำได้ว่าทุกคนในทีมคณะเทคนิคของเราเพิ่งมาทำงานร่วมกัน หลังจากนั้นครั้งที่ 2 ก็ไปอีก รอบนี้อยู่ 2 คืน 3 วัน พักโรงแรมเดียวกัน เรียกว่ากินนอนที่เดียวกัน

รอบนี้ เริ่มมีการสื่อสารระหว่าง 2 กลุ่มมากขึ้น ดิฉันทักทายกลุ่มปาร์ตี้ B เพราะว่าทางโน้นจะมีอายุมากกว่า บรรยากาศพูดคุยด้วยภาษาไทย กลุ่มปาร์ตี้ B สามารถพูดภาษาไทยได้ส่วนงานเอกสารจะเป็นภาษาอังกฤษ

รอบที่ 2 เน้นเรื่องข้อตกลงในเอกสารว่าทั้งสองฝ่ายต้องการสร้างความร่วมมือ ลักษณะเหมือนกับการทำสัมมนากลุ่มย่อย บรรยากาศผ่อนคลายกินข้าวเช้า กลางวัน เย็น ร่วมกัน แต่ตัวเนื้อหาหรือรายละเอียดในเอกสารค่อนข้างเข้มมากบอกเลย และรอบที่ 3 ที่เพิ่งไปมาเมื่อเดือนที่แล้วค่อนข้างซีเรียสเพราะเป็นเรื่องละเอียดในข้อตกลง ว่าแต่ละฝ่ายจะยอมรับกันมากน้อยแค่ไหนต้องรอการตัดสินใจของระดับนโยบาย

ด้วยความเป็นผู้หญิงทำให้บรรยากาศการเจรจาที่ซีเรียสดูผ่อนคลายใช่หรือไม่

ไม่นะ (หัวเราะ) ช่วงเจรจาไม่นะ แต่นอกรอบกินข้าวพูดคุยมีบ้างมีการแซวผ่อนคลาย ในทีมคณะเทคนิคจะแนะว่าฉันเป็นผู้หญิงโสดนะ จีบได้ ทุกคนทำหน้างงขำๆ

ต้องปรับตัวเข้ากับทีมคณะทำงานเทคนิคมากน้อยแค่ไหน

ยอมรับว่าตอนแรกคิดว่ายาก แต่โชคดี พี่ทหารในคณะทำงานรับได้ในคำพูดของเรา เป็นคนพูดตรงๆ ตามความรู้สึก พี่ทหารให้เกียรติและยอมรับมาก ส่วนการปรับตัวเรื่องการใช้ชีวิตอยู่ร่วมกันเพื่อความเป็นทีมไม่ใช่เรื่องยาก แม้เราจะเป็นผู้หญิงคนเดียวในทีม เพราะไม่ได้ไปใช้กำลังออกแรงสู้รบที่ไหน เป็นการเสนอข้อกฎหมาย อันนี้ทำได้ อันนี้ทำไม่ได้ และทุกครั้งที่เสนอจะมีเหตุผลประกอบเสมอ

ทำงานเกี่ยวกับภาคใต้มานานหรือยัง

12 ปี ช่วงรับราชการใหม่ ทำงานด้านวินัย เคยอยู่สำนักงาน ปปง. ชื่อเสียงเรื่องเอาผิดทางวินัยก็พอสมควร ตอนนั้นท่านชาญเชาวน์ได้ยินข่าวเลยชวนมาทำงานที่กรมคุ้มครองสิทธิฯ บอกว่า เสียดายจบกฎหมายทำแต่งานปราบปรามคน ลองเอาวิชาความรู้มาคุ้มครองสิทธิฯชาวบ้านบ้าง เลยตัดสินใจโอนมาอยู่กรมคุ้มครองสิทธิฯ เริ่มทำงานใต้ ลงพื้นที่ไปพบชาวบ้าน ทำไปทำมารู้สึกชอบ และยิ่งชอบมากขึ้นเพราะได้ทำทุกอย่างตั้งแต่งานนโนบาย งบประมาณ และการติดตามงาน ตามโครงการยุทธศาสตร์ รวมทั้งคิดโครงการใหม่ๆ ทำทุกอย่างครบ น้อยคนจะมีโอกาสเข้าไปทำงาน ผลงานหนึ่งที่กำลังขับเคลื่อนคือกฎหมายอิสลาม ริเริ่มมาแล้ว 5 ปี นอกจากนี้ยังมีงานยุติธรรมชุมนุม มี 106 ศูนย์ยุติธรรม ระบบคอนเฟอเรนซ์ในการไปเยี่ยมญาติในเรือนจำชาวบ้านชอบมาก

ลงพื้นที่เสี่ยงไม่กลัวหรือ

“ไม่ เพราะคิดแค่ว่า ถ้าจะตายอยู่ที่ไหนก็ตาย แค่นั้นไม่มีอะไรมาก” เวลาไปทำงานไปแบบปกติ ไม่มีกำลังทหารตำรวจ ใช้รถเช่า คนขับเป็นคนในพื้นที่ตลอด 10 กว่าปีทำแบบนี้มาตลอด และรู้สึกดีใจที่นำความรู้ทางกฎหมายมาปรับใช้กับงาน รวมถึงการผลิตสื่อ เนื้อหาโครงการให้สอดคล้องกับสิ่งที่ต้องนำให้ชาวบ้านเข้าใจแบบง่ายๆ อธิบายชาวบ้านได้ว่า ทำคดีที่เกิดขึ้นต้องเป็นแบบนี้ ทำไมทหารค้นได้โดยไม่ต้องมีหมายค้น ขั้นตอนทางคดีจะเป็นอย่างไร ชาวบ้านต้องการคำอธิบายเพื่อความเข้าใจ หน้าที่หลักของกระทรวงยุติธรรมคือการสร้างความเชื่อมั่นให้กับประชาชนหรือการอำนวยความยุติธรรม เป็นตัวกลางในการสื่อสารระหว่างเจ้าหน้าที่กับประชาชนในพื้นที่

“บางที่ต้องสื่อสารกับเจ้าหน้าที่ทหาร ว่าทำตามกฎหมาย ทำอย่างไรไม่ให้ละเมิดสิทธิแต่ต้องยอมรับว่าการปฏิบัติหน้าที่เพื่อความปลอดภัยมั่นคงกระทบกระเทือนสิทธิ เราต้องอธิบายชาวบ้านให้เข้าใจ อีกมุมต้องสะท้อนให้เจ้าหน้าที่รู้ว่าช่วงไหนมากเกินไป”

นี่คือบทบาทหนึ่งของ “วันรพี ขาวสะอาด” สาวมั่น กับภารกิจแก้ปัญหาจังหวัดชายแดนภาคใต้กว่า 10 ปี โดยคำตอบสุดท้าย สิ่งที่เธออยากเห็น คือประชาชนมีความเชื่อมั่นเจ้าหน้าที่รัฐ และทุกอย่างเป็นเรื่องของเวลา

ผู้เขียน: จตุพร พ่วงทอง

ที่มา: matichon.co.th