ฮอร์โมน  คือ น. สารที่สร้างขึ้นโดยต่อมไร้ท่อของมนุษย์และสัตว์ชั้นสูงอื่น ๆแล้วหลั่งเข้าสู่กระแสเลือดโดยตรงมีหน้าที่ มีหลายชนิด บางชนิดเป็นโปรตีน เช่นอินซูลินบางชนิดเป็นสารเคมีธรรมดา เช่น อะดรีนาลีน

ฮอร์โมน ( hormone มาจากภาษากรีก horman แปลว่า เคลื่อนไหว) คือ ตัวนำส่งสารเคมีจากเซลล์ กลุ่มของเซลล์หนึ่งไปยังเซลล์อื่น ๆสิ่งมีชีวิตหลายเซลล์  (multicellular organism) ทั้งพืชและสัตว์ สามารถผลิตฮอร์โมนได้ที่ ต่อมไร้ท่อ (endocrine gland) โมเลกุลของฮอร์โมนจะถูกปล่อยโดยตรงยังกระแสเลือดของเหลวในร่างกายอื่นๆ หรือเนื้อเยื้อใกล้เคียง เพื่อนําไปยังส่วนต่าง ๆ 

หน้าที่ของฮอร์โมน คือ ควบคุมการทํางานของร่างกาย  การส่งสัญญาณให้ทำงานหรือหยุดทำงาน เช่น กระตุ้นหรือยับยั้งการเจริญเติบโต กระตุ้นหรือยับยั้งโปรแกรมการสลายตัวของเซลล์ กระตุ้นหรือยับยั้งระบบภูมิคุ้มกัน ควบคุม กระบวนการสร้างและสลาย (Metabbolism) และเตรียมพร้อมสำหรับบทบาทใหม่ๆ เช่น การต่อสู้ หนี หรือ กำหนดช่วงเวลาของชีวิต เช่น วัยรุ่น วัยมีครอบครัวมีลูกหลานไว้สืบสกุล  วัยทอง (จากwikipedia)

ทีนี้ก้พอทราบแล้วนะคะว่าฮอร์โมนคืออะไร  นอกจากนี้ ฮอร์โมนก้ยังเป็น สารเคมีชนิดหนึ่งที่ร่างกายเรา สร้างขึ้นภายในต่อมเอ็นโดรไครน์ (Endocrine)ซึ่งเป็นต่อมที่ไม่มีท่อนำส่งออกภายนอกจึงเรียกว่า ต่อมไร้ท่อ ฮอร์โมนที่ต่อมไร้ท่อสร้างขึ้นนี้จะซึมผ่านเข้าไปในเส้นเลือด และอาศัยระบบเส้นเลือดส่งต่อไป ยังอวัยวะต่าง ๆในร่างกาย เพื่อให้ร่างกายทำงานได้เป็นปกติ นั่นเอง

รูปแสดงถึงต่อมใต้สมองทำหน้าที่ควบคุมการทำงานของต่อมไร้ท่อต่างๆ

doctor.or.th/article/detail/5014 หมอชาวบ้าน

จากรูป อธิบายภาพประกอบข้างบน รูปที่

1. ฮอร์โมนควบคุมเกี่ยวกับการเจริญเติบโตของร่างกาย

2. ฮอร์โมนควบคุมต่อมหมวกไต

3. ฮอร์โมนควบคุมต่อมธัยรอยด์

4. ฮอร์โมนควบคุมการทำงานของรังไข่และอัณฑะ

5. ฮอร์โมนควบคุมการทำงานของมดลูกและเต้านม

6. ฮอร์โมนควบคุมการขับปัสสาวะ                                  

ส่วนต่างๆ ในร่างกายของคนเรา นอกจากการส่งข่าวติดต่อถึงกันทางระบบประสาทแล้วยังสามารถส่งข่าวถึงกันทางระบบฮอร์โมน หรือระบบต่อมไร้ท่ออีกด้วย

ต่อมไร้ท่อที่สร้างฮอร์โมนมีอะไรบ้าง?  ต่อมไร้ท่อในร่างกายของคนเรามีดังนี้

1.ต่อมใต้สมอง (Pituitary)เป็นศูนย์บัญชาการใหญ่ของร่างกาย มีหน้าที่สร้างฮอร์โมนที่ควบคุมการทำงานของต่อมธัยรอยด์, ต่อมหมวกไต และระบบสืบพันธุ์, ควบคุมการตกไข่ และการสร้างเซลล์อสุจิ(สเปอร์ม) นอกจากนี้ยังสร้างฮอร์โมนเกี่ยวกับการเจริญเติบโตของร่างกาย ควบคุมระดับน้ำในร่างกายและ การบีบตัวของมดลูกในเพศหญิงขณะคลอดด้วย

2.ต่อมหมวกไต (Adrenal)อยู่ที่ขั้วบนของไต มีหน้าที่สร้างฮอร์โมนเพศและการเผาไหม้ของร่างกาย เพื่อให้เกิดพลังงาน และความกล้าเมื่อตกใจสุดขีดซึ่งอยู่ภายใต้การควบคุมของต่อมใต้สมองด้วย ,

3.ต่อมธัยรอยด์ (Thyroid)สร้างฮอร์โมน มีหน้าที่ควบคุมการเผาไหม้ของอาหารและรักษาระดับอุณหภูมิของร่างกาย

4.ต่อมพาราธัยรอยด์ (Parathyroid) อยู่ใต้ต่อมธัยรอยด์ มีหน้าที่ควบคุมระดับหินปูนหรือแคลเซียม(Calcium) และฟอสฟอรัสของร่างกาย

5.ต่อมภายในตับอ่อน (Islet of Langerhan) สร้างฮอร์โมนที่เรียกว่า อินซูลิน (Insulin)ซึ่งมีหน้าที่ควบคุมระดับน้ำตาลของร่างกายถ้าขาดฮอร์โมนชนิดนี้ จะทำให้เป็นโรคเบาหวาน

6.รังไข่(Ovaries) ในเพศหญิง และ อัณฑะ (Testis) ในเพศชายมีหน้าที่ สร้างฮอร์โมนเพศซึ่งอยู่ภายใต้การควบคุมของต่อมใต้สมองอีกทอดหนึ่ง ถ้าขาดความพอดี ก็กลายเป็นโรค

ปัจจุบันมีการค้นพบและนำฮอร์โมนมาใช้ในการรักษาสุขภาพและชลอความแก่ได้ด้วย ทีนี้ลองมารู้จักฮอร์โมนที่คนส่วนใหญ่ทั่วไปรู้จัก  กับ 8ฮอร์โมนสำคัญในร่างกาย ได้แก่ ฮอร์โมน

1.เทสโทสเตอโรน (ฮอร์โมนเพศชาย) ชอบเอาชนะรักสนุก ชอบความท้าทาย สนใจเพศตรงข้าม

2. เอสโตรเจน (ฮอร์โมนเพศหญิง) อ่อนหวานอ่อนไหวง่าย เปลี่ยนแปลงง่าย

3. โปรเจสเตอโรน (ฮอร์โมนเพศหญิงสำคัญสำหรับหญิงตั้งครรภ์) ช่วยเตรียมร่างกายให้พร้อมสำหรับการตั้งครรภ์

4. โดพามีน (ฮอร์โมนหนี่งมิตรชิดใกล้) รักใคร่ชอบพอตื่นตัว มีสมาธิ และไวต่อสิ่งกระตุ้นรอบตัว

5. เอ็นดอร์ฟิน (ฮอร์โมนหลั่งเมื่อฉันฟิน) ฮอร์โมนที่ทำให้เรามีความสุขคลายเครียด

6. คอร์ติซอล (ฮอร์โมนแห่งความเครียดแถมโรคอ้วน) ยิ่งเครียดมากเท่าไีก็ยิ่งอ้วนมากขึ้นเท่านั้น

7. เซโรโทนิน (ฮอร์โมนแห่งความสงบ) สงบมีความคิดสร้างสรรค์ อารมณ์มั่นคงไม่แปรปรวน ผ่อนคลาย

8. อะดรีนาลีน (ฮอร์โมนหลั่งป้องกันอันตราย) มีพละกำลังกระตุ้นกลไกของร่างกายให้ทำงานในประสิทธิภาพขั้นสูงสุด( อ้างอิงจาก anyapedia.com/2015/11/8_6.html)

ในความเป็นจริง ถ้าจะแจกแจงให้ละเอียด  ฮอร์โมนของสัตว์มีกระดูกสันหลังแบ่งออกเป็น 4กลุ่มดังนี้:(อ้างอิงจากwikipedia)

 I. ฮอร์โมน อนุพันธ์ของอะมีน (Amine-derived hormone) เป็นอนุพันธ์ของ กรดอะมิโน ไทโรซีน และทริปโตแฟน (tryptophan)  ได้แก่

-         อะดรีนาลีน (adrenaline or epinephrine)

-         โดพามีน (dopamine)

-         มีลาโทนิน (melatonin (N-acetyl-5-methoxytryptamine))

-         นอร์อะดรีนาลีน (noradrenaline or norepinephrine)

-         เซอโรโทนิน (serotonin (5-HT)

-         ไทโรซีน (thyroxine (T4)

-         ไตรไอโอโดไทโรนีน (triiodothyronine (T3)

II. เพปไทด์ฮอร์โมน (Peptide hormone) ประกอบด้วยโซ่ของ กรดอะมิโน ตัวอย่างเช่น เพปไทด์ฮอร์โมน เล็กอย่าง TRH และวาโซเพรสซิน เพปไทด์ประกอบด้วยโซ่ กรดอะมิโน ที่ต่อกันเป็นโมเลกุลของ โปรตีนตัวอย่าง โปรตีนฮอร์โมน ได้แก่

แอนตี้มูลเลอเรียนฮอร์โมน (AMH, mullerianinhibiting factor หรือ ฮอร์โมน)

อะดิโปเนกติน(adiponectin และ Acrp30) , อะดริโนคอร์ติโคโทปิก ฮอร์โมน (adrenocorticotropic hormone-ACTH,corticotropin)

แองกิโอเทนซิโนเจนและ แองกิโอเทนซิน ,แอนตี้ไดยูรีติก ฮอร์โมน (ADH, vasopressin, argininevasopressin, AVP)

เอเทรียล-เนตริยูรีติกเพปไทด์ (ANP,atriopeptin) ,แคลซิโทนิน (calcitonin)

คอลีซีสโตคินิน(cholecystokinin-CCK) ,คอร์ติโคโทรปิน-รีลีสซิ่ง ฮอร์โมน (CRH)

อัริโทรพอยอีติน(EPO) ,ฟอลลิเคิล สติมูเลติง ฮอร์โมน (FSH) ,แกสตริน (gastrin)

กลูคากอน(glucagon),โกนาโดโทรปิน-รีลีสซิ่ง ฮอร์โมน (GnRH)

โกรวท์ฮอร์โมน-รีลีสซิ่ง ฮอร์โมน (GHRH), ฮูแมนคอริโอนิก โกนาโดโทรปิน (hCG)

โกรวท์ฮอร์โมน (GH or hGH) ,อินสุลิน (insulin)

อินสุลิน-ไลค์โกรวท์ แฟคเตอร์ (IGF,also somatomedin) ,เลปติน (leptin)

ลูทีอิไนซิ่งฮอร์โมน (LH) ,มีลาโนไซต์ สติมูเลติง ฮอร์โมน (MSH or α-MSH)

นิวโรเพปไทด์วาย (neuropeptide Y) ,ออกซิโตซิน (oxytocin)

พาราไทรอยด์ฮอร์โมน (PTH) ,โปรแลกติน (PRL) ,เรนิน (renin),เซครีติน (secretin)

โซมาโตสแตติน(somatostatin) ,ทรอมโบพอยอีติน (thrombopoietin)

ไทรอยด์-สติมูเลติงฮอร์โมน (TSH),ไทโรโทรปิน-รีลีสซิ่ง ฮอร์โมน (TRH)

III. สเตอรอยด์ฮอร์โมน (Steroid hormone) เป็นอนุพันธ์จาก คอเลสเตอรอล (cholesterol) แหล่งผลิตในร่างกายได้แก่เปลือกต่อมหมวกไต (adrenalcortex) และต่อมบ่งเพศ (gonad) ได้แก่

กลูโคคอร์ติคอยด์(Glucocorticoid)

-         คอร์ติโซน (cortisol)

มิเนอรัลโลคอร์ติคอยด์(Mineralocorticoid)

-         อัลโดสเตอโรน (aldosterone)

เซ็กซ์สเตอรอยด์ (Sex steroid)

-         แอนโดรเจน (Androgen)

                . เทสโตสเตอโรน (testosterone)

                 . ดีไฮโดรอิพิแอนโดรสเตอโรน (dehydroepiandrosterone-DHEA)

                 . ดีไฮโดรอิพิแอนโดรสเตอโรนซัลเฟต(dehydroepiandrosterone   

sulfate-DHEAS)

                 . แอนโดรสตินิไดโอน (androstenedione)

                 . ไดไฮโดรเทสโตสเตอโรน (dihydrotestosterone-DHT)

-         เอสโทรเจน (Estrogen)

                 . เอสตาไดออล (estradiol)

-         โปรเจสตาเจน (Progestagen)

                .โพรเจสเทอโรน (progesterone)

                .โปรเจสติน (Progestins)

สเตอรอลฮอร์โมน: 

-          ไวตามิน ดี อนุพันธ์

               . แคลซิไตรออล (calcitriol)

vI.  ลิพิด และ ฟอสโฟลิพิด มี ฮอร์โมนทั้งหมด ดังนี้

-         โปรสตาแกลนดิน (prostaglandin)

-         ลิวโคไตรอีน (leukotriene)

-         โปรสไซคลิน (prostacyclin)

-         ทรอมโบเซน (thromboxane)

     ( ลิพิดเช่น กรดไลโนเลนิก (linoleicacid)

ฟอสโฟลิพิดเช่น กรดอาแรคคิโดนิก (arachidonicacid)และอีไอโคซานอยด์ (eicosanoid) เช่น โปรสตาแกลนดิน (prostaglandin) (จากwikipedia)

ฮอร์โมนเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับร่างกายของคนเราและจะต้องมีปริมาณพอดีกับความต้องการของร่างกาย จึงจะทำให้ร่างกายมีความเป็นปกติถ้าปริมาณของฮอร์โมนในร่างกายมากเกินไปหรือน้อยเกินไปก็เป็นสิ่งที่ไม่ดีตัวอย่างที่เห็นได้บ่อย ๆ เช่น พวกคอพอกจากต่อมธัยรอยด์สร้างฮอร์โมนมากไปหรือน้อยไป คนเตี้ยแคระ คนยักษ์หรือคนที่เป็นโรคเบาจืด จากต่อมใต้สมองทำงานผิดปกติ, พวกที่เป็นเบาหวานจากต่อมในตับอ่อนสร้างฮอร์โมนอินซูลินน้อยไปเป็นต้น(อ้างอิง  บทความหมอชาวบ้าน  doctor.or.th/article/detail/5014)

ขอบคุณข้อมูลจาก   หมอชาวบ้าน,anyapedia.com และwikipedia