วันเข้าพรรษามีความเป็นมาโดยย่ออย่างไร ? และดอกไม้ที่เกี่ยวข้องกับประเพณีเข้าพรรษาอย่างไร?

เมื่อเข้าสู่ฤดูฝน ก็เป็นนิมิตหมายว่ากำลังเข้าสู่เทศกาลเข้าพรรษา ซึ่งพระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ทรงกำหนดให้พระภิกษุสงฆ์จำพรรษาในช่วงหน้าฝนเป็นเวลา 3 เดือน คือ ตั้งแต่วันแรม 1 ค่ำ เดือน 8 จนกระทั่งขึ้น 15ค่ำเดือน 11 ช่วง 3 เดือนนี้ พระภิกษุสงฆ์จะอยู่อาวาสเดียวตลอด 3 เดือน ไม่จาริกไปในที่ต่างๆ

 เทศกาลมหากุศลนี้พุทธศาสนิกชนทั้งหลายจะได้ ทำทาน รักษาศีล เจริญภาวนา ไปวัด ตักบาตร ถวายภัตตาหาร และไทยธรรมต่าง ๆ บ้างก็ได้ตั้งใจที่จะทำความดียิ่ง ๆ ขึ้นไป เช่น งดเหล้าเข้าพรรษา รักษาศีล 5 ให้ได้ตลอดพรรษา นั่งสมาธิให้มากขึ้น  สิ่งใดที่ข้อบกพร่องของตนเองก็ปวารณา ลด ละ เลิกให้ได้ตลอดพรรษาหรือตลอดไป เป็นต้น  เป็นการเพิ่มบุญให้ตนเอง

และมีประเพณีโบราณอีกอันหนึ่ง ซึ่งได้รับความนิยมเป็นอย่างมาก การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทยก็ได้ใช้เป็นโอกาสในการส่งเสริมการท่องเที่ยวแนว สร้างบุญกุศล ประเพณีนั้นก็คือ การตักบาตรดอกไม้ วัดพระพุทธบาท จ.สระบุรี

ต้นกำเนิดของการตักบาตรดอกไม้

การตักบาตรดอกไม้ เดิมทีเดียวได้มีเรื่องราวในสมัยพุทธกาลของนายสุมนมาลาการที่ได้ถวายดอกมะลิ แด่พระสัมมาสัมพุทธเจ้า เรื่องราวมีอยู่ว่า

ใน กรุงราชคฤห์ มีช่างจัดดอกไม้คนหนึ่ง     ชื่อ "สุมนะ" ทุกๆ เช้า เขาจะนำดอกมะลิ 8 ทะนาน ไปถวายพระเจ้าพิมพิสาร และจะได้ทรัพย์มาเป็นค่าดอกไม้วันละ 8 กหาปณะเป็นประจำ วันหนึ่ง ขณะที่เขาถือดอกไม้จะนำไปถวายพระราชา พระบรมศาสดาเสด็จมาบิณฑบาต พร้อมด้วยหมู่ภิกษุสงฆ์จำนวนมาก พระพุทธองค์ทรงเปล่งฉัพพรรณรังสีออกจากพระวรกาย นายสุมนะเห็นแล้วเกิดความเลื่อมใสศรัทธามาก อยากถวายดอกมะลิทั้ง 8 ทะนาน ที่ถืออยู่ในมือ เป็นพุทธบูชา

เขาคิดว่า "ถ้าหากพระราชาไม่ได้รับดอกไม้เหล่านี้ในวันนี้ เราอาจจะถูกประหาร หรือถูกเนรเทศออกจากแว่นแคว้นก็ได้ แต่ก็ช่างเถอะ  เพราะถึงพระราชาจะทรงอนุเคราะห์เรา ด้วยการพระราชทานทรัพย์เป็นค่าดอกไม้ ก็คงพอเลี้ยงชีวิตได้แค่ในภาพชาตินี้เท่านั้น   แต่การบูชาพระบรมศาสดาด้วยดอกไม้เหล่านี้ จะทำให้เราได้รับความสุขทั้งในโลกนี้และโลกหน้า"

 เขาคิดอย่างนี้แล้วก็ตัดสินใจสละชีวิต 

โปรยดอกไม้ทั้ง   8 ทะนาน บูชาพระบรมศาสดาทันที ทันใดนั้น สิ่งอัศจรรย์ก็บังเกิดขึ้น คือ ดอกมะลิทั้ง 8 ทะนาน ไม่ได้ตกถึงพื้นดินเลย ดอกมะลิ 2 ทะนาน ได้กลายเป็นเพดานดอกไม้ แผ่อยู่เหนือพระเศียรของพระบรมศาสดา อีก 2 ทะนาน แผ่เป็นกำแพงดอกไม้ลอยอยู่ข้างขวา และ 2 ทะนานอยู่ข้างซ้าย  ส่วนอีก 2 ทะนาน อยู่ข้างหลัง กำแพงดอกไม้ทั้งหมดนี้ ลอยไปพร้อมกับพระบรมศาสดา เมื่อพระพุทธองค์ทรงพระดำเนิน กำแพงดอกมะลิทั้งหมดก็ลอยตามไป เมื่อประทับยืน กำแพงดอกมะลิก็หยุดอยู่กับที่เหมือนกัน

 นายสุมนะเห็นดังนั้น เกิดความปีติปราโมทย์เป็นอย่างยิ่ง แต่เมื่อพระเจ้าพิมพิสารทรงทราบเรื่อง แทนที่จะลงโทษกลับชื่นชมและปูนบำเหน็บรางวัลทำให้นายมาลาการมีชีวิตที่สุขสบายขึ้น.....

เพราะเหตุนี้ ได้มีประเพณีตักบาตรเข้าพรรษาของไทยที่ได้สืบทอดมานาน และเป็นเอกลักษณ์อย่างยิ่งที่อำเภอพระพุทธบาท จังหวัดสระบุรี โดยมีการใช้ดอกไม้ชนิดหนึ่งในการใส่บาตรเรียกว่า ”ดอกเข้าพรรษา” ชื่อเรียกเช่นนี้เรียกกันติดปากของคนในแถบ จ.สระบุรี จนบางท่านไม่รู้ว่าดอกไม้นี้มีชื่อเรียกทั่วไปว่าอะไร

 ต้นเข้าพรรษาที่ออกดอกเข้าพรรษา

 ในท้องถิ่นอื่น ๆ จะนิยมเรียกไม้ชนิดนี้ว่า “หงส์เหิน” ตามลักษณะของรูปร่างของดอก เพราะดอกและเกสรจะมีลักษณะเหมือนตัวหงส์ กำลังจะบิน มีลีลาสง่างาม มีกลีบประดับเรียงตามช่อดอก นอกจากนี้ยังมีชื่อเรียกอื่น ๆ อีก เช่น กล้วยจ๊ะก่า (ตาก) กล้วยจ๊ะก่าหลวง (ลำพูน) กล้วยเครือคำ (เชียงใหม่) ก้ามปู (พิษณุโลก) ขมิ้นผี หรือกระทือลิง (ภาคกลาง) ว่านดอกเหลือง (เลย) และดอกเข้าพรรษา (สระบุรี)

ดอกเข้าพรรษา มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่าอะไร ?

 ดอกเข้าพรรษาเป็นพืชที่อยู่ในวงศ์ขิง อยู่ในสกุล Globba sp. พืชในสกุลนี้แต่ละชนิดจะมีกลีบประดับขนาดใหญ่สีสันสวยงามมีตั้งแต่ขาว ชมพู ม่วง เหลือง ดอกจะบานในช่วงพฤษภาคมจนถึงกรกฎาคม ในประเทศไทยมีรายงานว่าพบพืชในสกุลนี้จำนวน 40 ชนิด แต่ชนิดที่นิยมนำมาใช้ในการตักบาตรเข้าพรรษาคือ ชนิดที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Globba winitii C.H.Wright. ปริศนาอีกประการหนึ่งของดอกเข้าพรรษา คือ ชื่อวิทยาศาสตร์ของพืชชนิดนี้ ตั้งเป็นเกียรติแก่พระยาวินิจวนันดร ซึ่งเป็นสิ่งที่ชี้ให้เห็นว่าพืชชนิดนี้มีถิ่นกำเนิดในประเทศไทย

ดอกเข้าพรรษาเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดอยู่ในป่าเขตร้อน เป็นไม้พื้นล่างที่พบตามป่าโปร่งทั่วไป พืชชนิดนี้มีลำต้นเป็นหัวอยู่ใต้ดินมีรากสะสมอาหารลักษณะอวบน้ำ คล้ายกระชายเรียงอยู่รอบหัว ส่วนของลำต้นที่อยู่เหนือดินคือส่วนของกาบใบที่อัดกันแน่นทำหน้าที่เป็นต้นเทียมเหนือดิน ใบเป็นใบเดี่ยวลักษณะเรียวยาว รูปใบหอกคล้ายใบกระชาย แต่มีขนาดเล็กกว่าออกเรียงสลับซ้ายขวาเป็นสองแถวในระนาบเดียวกัน ดอกออกเป็นช่อซึ่งแทงออกมาจากยอดของลำต้นเทียม ช่อจะโค้ง และห้อยตัวลงอย่างอ่อนช้อยสวยงาม มีก้านดอกย่อยเรียงอยู่โดยรอบ ประกอบด้วยดอกจริง 1-3 ดอกมีสีเหลืองสดใส แต่จะมีกลีบประดับ (bract)ที่แตกต่างกันหลายรูปทรง และหลายสี

การกระจายพันธุ์ของดอกเข้าพรรษา

ลักษณะที่สำคัญอีกอย่างหนึ่งของพืชชนิดนี้คือมีการกระจายพันธุ์ตามธรรมชาติโดยสัตว์ตัวเล็กๆ คือ มด เมล็ดของพืชชนิดนี้มีเมือกที่มีลิปิด (ไขมันชนิดหนึ่ง) แป้งและโปรตีนสูงเกาะติดอยู่เรียกว่า “อีไลโอโซม” (elaiosome) ซึ่งเป็นสารดึงดูดให้มดมาขนไปเก็บไว้ในรัง จากการศึกษาพบว่ามีมดไม่น้อยกว่า 21 ชนิดที่ชอบขนเมล็ดของพืขในกลุ่มดอกเข้าพรรษาไปเก็บไว้ในรัง แต่ยังไม่มีการศึกษาใดที่แสดงให้เห็นความสัมพันธ์นี้ ในการการศึกษายังพบว่า มดสามารถขนเมล็ดของพืชในกลุ่มเข้าพรรษาไปได้ไกลกว่า 8 เมตร จากต้นแม่   

ดอกเข้าพรรษามีกี่สี ?

     สีของกลีบประดับที่พบมีหลายสี ได้แก่ สีขาว สีม่วง สีเขียว และสีแดง มีก้านดอกย่อยยาวชูดอกออกมาเห็นชัดเจน

ดอกเข้าพรรษาชนิด Globba winitii C.H.Wright. จะมีกลีบประดับขนาดใหญ่เรียงตัวกันอย่างเป็นระเบียบสวยงามตามช่อ โดยรอบจากโคนถึงปลาย

การใช้ประโยชน์จากดอกเข้าพรรษาในด้านอื่นค่อนข้างน้อย แต่ประโยชน์ทางด้านจิตใจจะมีมาก ทำให้จิตใจถูกยกสูงขึ้นเพื่อตรึกระลึกถึงพระสัมมาสัมพุทธเจ้าผู้เป็นหลักชัยของชีวิต เรามาช่วยกันขยายพันธุ์แห่งความดี คือประเพณีตักบาตรดอกไม้ ให้กว้างไกลออกไปกันเถอะค่ะ

แม้แต่ดอกไม้ก็ยังรู้ว่าควรมาเกิดที่ประเทศไทย ดอกเข้าพรรษามีถิ่นกำเนิดในประเทศไทย เพื่อเป็นดอกไม้อันสูงส่งบูชาพระพุทธเจ้า แล้วคุณล่ะค่ะรู้สึกอย่างไรที่ได้มาเกิดในประเทศไทย ประเทศซึ่งได้ชื่อว่าเป็นศูนย์กลางพระพุทธศาสนาของโลก อนุโมทนาบุญกับทุก ๆ ท่าน ที่ได้เกิดมาเป็นชาวพุทธในประเทศไทย แล้วอย่าลืมช่วยกันดูแลพระพุทธศาสนาให้ยั่งยืนตลอดไปเป็นที่พึ่งให้ลูกหลานไทย

http://www.dmc.tv/

ขอบคุณภาพจากGoogle